Ook professor Michael Porter legt de vinger op de wond wanneer hij schrijft dat het strategisch denken in zorgorganisaties nagenoeg niet aanwezig is. Hij noemt het: ‘The Strategy Vacuum in Health Care Delivery’. Volgens hem, en ik ben het daar volledig mee eens, is de aandacht voor operationele processen en effectiviteit belangrijk, maar niet voldoende. Voor elke organisatie is een richtinggevende strategie onontbeerlijk. Een strategie die onderscheidend is, waarin heldere doelstellingen gedefinieerd zijn en keuzes gemaakt worden in het zorgaanbod dat geleverd wordt. Een strategie waarin aangegeven wordt hoe excellente zorg in de gekozen vakgebieden gerealiseerd wordt. In de visie van Porter is de waarde die toegevoegd wordt aan de patiënt (in relatie tot de gemaakte kosten) van wezenlijk belang; niet de waarde die toegevoegd wordt aan het ziekenhuis, de medisch specialist of andere stakeholders.

Zorgaanbieders leiden volgens hem aan drie kenmerkende strategieproblemen.

• Het aanbod van zorgdiensten is te breed; dit geldt voor ziekenhuizen en ook voor groepspraktijken. Een breed aanbod leidt niet tot meerwaarde voor de patiënt. Wat telt is de excellente dienstverlening per zorgdiscipline. Volgens Porter is het onmogelijk om in alle zorgdiensten te excelleren.
• Binnen de zorgdiensten is de dienstverlening te smal en onvoldoende geïntegreerd. Disciplines werken los van elkaar, terwijl het probleem van de patiënt om een geïntegreerde oplossing vraagt.
• De geografische focus is te lokaal gedefinieerd. Zorgorganisaties zijn trots dat zij de lokale gemeenschap alles kunnen bieden en zijn niet in staat om een deel van de dienstverlening over te laten aan beter geëquipeerde collega-organisaties.

Dit alles is te lezen Redefining Health Care, creating value based competition on results (Porter en Teisberg, 2006). Kern van dit boek is de waardeketen en de hierop gebaseerde Value Based Health Care-methode (VBHC), die nu in opmars is in de zorgsector. Dit is een ontwikkeling die de sector marktgericht maakt met de focus op de meerwaarde voor de patiënt. Ik juich deze ontwikkeling van harte toe. VBHC is een zege voor de zorgsector. Maar tegelijkertijd heb ik ook mijn bedenkingen. Waarom? Een groot voorvechter van VBHC is de Santeon-groep. Zij hebben de VHBC-methode met succes toegepast binnen oncologie en doen daarvan uitbundig verslag op hun website. Zij hebben bovendien een prijs gewonnen: de Value-Based Health Care Collaboration Award.

Mijn ongemak zit hierin:

• Het toepassen van de waardeketen staat niet op zich, maar is onderdeel van een groter strategieproces. Het is niet nieuw; inzicht in de waardeketen is een strategische randvoorwaarde. De vraag is of het slechts bij de toepassing van VHBC binnen enkele vakgebieden blijft, of dat er werkelijk ziekenhuisbreed strategische keuzes gemaakt gaan worden.
• Santeon profileert zich met VBHC en de verkregen Award op hun site. Wie is hier de doelgroep? De collega-ziekenhuizen, de zorgverzekeraar, de eigen medewerkers? Niet de patiënt, want die verwacht van elke aanbieder dat de zorg excellent is.
• En waar het vooral wringt, is het feit dat het juist de Santeon-organisaties zijn die leiden aan de drie strategieproblemen van Porter. Sterker nog, voor hen zijn dit de strategische uitgangspunten van het beleid; zij streven naar een zo groot mogelijk aanbod van diensten, dat loopt van zeer complexe zorg tot basiszorg binnen een lokale marktafbakening. Wie alles voor iedereen wil zijn, eindigt met een Vroom & Dreesman-propositie en we weten waar die toe geleid heeft.

Mijn advies aan de bestuurders en toezichthouders in de zorg is daarom: verdiep je in het strategievak (het echte vak, geen cursussen voor zorgdirecteuren en -managers), spiek bij het bedrijfsleven, lees de boeken van Porter (ook zijn eerdere boeken die niet over de zorg gaan: Competitive Strategy uit 1980 en Competitive Advantage uit 1985) en bovenal: maak keuzes.

Mémé Bartels is marktstrateeg, gespecialiseerd in de zorgsector en de doelgroep ouderen. Zij schreef het boek Later als ik oud ben, trends en ontwikkelingen in de zorgsector. Zij is directeur van Science + Strategy (www.science.nl).